Ο αγώνας της ΕΕ με την πνευματική ιδιοκτησία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης
Ο κόσμος της τεχνητής νοημοσύνης εξελίσσεται με απίστευτη ταχύτητα, όχι μόνο για τις τεχνολογικές εταιρείες και τους επενδυτές της Wall Street, αλλά και για τα νομοθετικά σώματα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπου οι υπάρχοντες νόμοι φαίνεται να χρησιμοποιούνται σαν πλαστικά σπαθιά απέναντι στο νέο, ταχύτατα αναπτυσσόμενο φαινόμενο της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης.
Αυτή είναι η εντύπωση που αποκομίζω διαβάζοντας μια πρόσφατη μελέτη που ανατέθηκε από το Policy Department for Justice, Civil Liberties and Institutional Affairs της ΕΕ και γράφτηκε από τον καθηγητή N. Lucchi του University Pompeu Fabra στη Βαρκελώνη (μέσω The Register). Η μελέτη, που εκτείνεται σε 171 σελίδες, αναλύει τα προβλήματα της τρέχουσας νομοθετικής προσέγγισης και προτείνει πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης.
Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι η τρέχουσα προσέγγιση για τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη, που βασίζεται στην εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας του 2019 για τα Πνευματικά Δικαιώματα στην Ψηφιακή Ενιαία Αγορά, στηρίζεται σε ένα μοντέλο opt-out που ουσιαστικά δεν προστατεύει επαρκώς τα πνευματικά δικαιώματα. Η προτεινόμενη λύση είναι η μετάβαση σε ένα μοντέλο opt-in, τουλάχιστον μέχρι να υπάρξει μια πιο ολοκληρωμένη ρύθμιση.
Το πρόβλημα έγκειται στο ότι το Άρθρο 4 επιτρέπει την εξαγωγή και αναπαραγωγή νομίμως προσβάσιμου περιεχομένου, εφόσον αυτό γίνεται για σκοπούς εξόρυξης κειμένου και δεδομένων (TDM). Όπως επισημαίνεται στη μελέτη, το Άρθρο 4 είχε αρχικά “σκόπιμα περιορισμένο πεδίο, ώστε να διατηρηθεί η ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και προστασίας των δικαιωμάτων δημιουργών”, και “η TDM προοριζόταν για την εξαγωγή γνώσης, όχι δημιουργικής έκφρασης, από την ανάλυση μεγάλων όγκων δεδομένων”.
Ωστόσο, η γενετική τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιεί την TDM όχι μόνο για την εξαγωγή γνώσης, αλλά και με τρόπο που προσεγγίζει περισσότερο την αναπαραγωγή παρά την ανάλυση, ξεπερνώντας έτσι το αρχικό πλαίσιο του Άρθρου 4.
Το μοντέλο opt-out και η σιωπηρή συναίνεση
Η τρέχουσα εφαρμογή του Άρθρου 4 στη γενετική τεχνητή νοημοσύνη, που χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τη χρήση υλικού που κανονικά θα θεωρούσαμε προστατευόμενο από πνευματικά δικαιώματα για σκοπούς TDM, βασίζεται ουσιαστικά σε ένα μοντέλο opt-out: Αν δεν θέλετε να χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα σας, πρέπει να το δηλώσετε ρητά, αλλιώς θεωρείται ότι συναινείτε.
Ο καθηγητής Lucchi τονίζει το παράλογο αυτής της προσέγγισης:
“Το μοντέλο opt-out θεωρεί ότι η αντιγραφή είναι νόμιμη, εκτός αν οι δημιουργοί ενσωματώσουν μηχανικά αναγνώσιμες επιφυλάξεις (robots.txt, IPTC, C2PA κ.λπ.). Αυτή η αντιστροφή του βάρους ουσιαστικά αντιμετωπίζει τη σιωπή ως συναίνεση. Θα ήταν σαν να υποθέτουμε ότι το περιεχόμενο ενός βιβλίου μπορεί να αναπαραχθεί ελεύθερα, εκτός αν ο συγγραφέας τυπώσει ‘απαγορεύεται η αντιγραφή’ σε κάθε σελίδα—υπονομεύοντας τη βάση των αποκλειστικών δικαιωμάτων.”
Προτεινόμενες λύσεις από τη μελέτη της ΕΕ
Αν αυτό είναι το πρόβλημα, ποια είναι η λύση; Εκτός από άλλες προτάσεις (όπως η καλύτερη αποσαφήνιση του πού μπορεί να εφαρμοστεί το Άρθρο 4), η μελέτη προτείνει τρεις βασικές ενέργειες:
- Επαναφορά του μοντέλου opt-in
- Βελτιωμένη αμοιβή για τους δημιουργούς στο μεσοδιάστημα
- Ενίσχυση των εγγυήσεων και της ιχνηλασιμότητας του περιεχομένου
Ο Lucchi εξηγεί: “Χωρίς αυτό το τρίπτυχο—νομική σαφήνεια, δίκαιη αμοιβή και διαφανή διαδικασία—δεν μπορεί να υπάρξει ούτε νομική συνοχή ούτε βιώσιμη καινοτομία.”
Το πρώτο από αυτά είναι και το πιο εντυπωσιακό, καθώς το τρέχον μοντέλο opt-out θυμίζει έντονα τη λογική της “σιωπηρής συναίνεσης”. Ο Lucchi διευκρινίζει, ωστόσο, ότι η προτεραιότητα στο opt-in θα πρέπει να είναι ένα “αναγκαίο μεταβατικό μέτρο για τη διατήρηση της νομικής συνοχής, μέχρι να υπάρξουν πιο συστημικές μεταρρυθμίσεις”.
Μέχρι τότε, προτείνεται η βελτίωση του opt-out με την τυποποίηση των σχετικών σημάτων, ώστε να είναι εφαρμόσιμα σε όλα τα επίπεδα της αλυσίδας της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης—από τους παρόχους CMS μέχρι τους ερευνητές και τους ίδιους τους προγραμματιστές AI.
Ο Lucchi προτείνει επίσης ότι, στο μεταξύ, το μοντέλο opt-out θα μπορούσε να επιτρέπει τη χρήση προστατευόμενου υλικού από τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη (με μια νέα εξαίρεση σε επίπεδο ΕΕ για σκοπούς εκπαίδευσης τέτοιων συστημάτων), αλλά με την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει “απαράγραπτο δικαίωμα δίκαιης αμοιβής για τους δημιουργούς και τους δικαιούχους των έργων που χρησιμοποιούνται για εκπαίδευση”.
Περισσότερες εγγυήσεις και προτεραιότητα στο ανθρώπινο περιεχόμενο
Το τελευταίο βασικό σημείο της μελέτης είναι η ανάγκη για περισσότερες και καλύτερες εγγυήσεις, όπως η επιβολή υδατογραφήματος, δακτυλικών αποτυπωμάτων και φιλτραρίσματος AI, καθώς και η απαίτηση για σήμανση opt-out στις πλατφόρμες περιεχομένου και, προσωπικά, η θέσπιση ποσοστώσεων για την προβολή ανθρώπινου περιεχομένου:
“Η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει την προτεραιοποίηση ή την εγγύηση ορατότητας για έργα που έχουν δημιουργηθεί από ανθρώπους, αντλώντας έμπνευση από τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία του οπτικοακουστικού δικαίου που προστατεύουν την πολιτιστική πολυμορφία και τον δημοκρατικό πλουραλισμό.”
Έτσι, για παράδειγμα, η Google θα έπρεπε να διασφαλίζει ότι τα αποτελέσματα αναζήτησης περιλαμβάνουν συγκεκριμένο ποσοστό ανθρώπινου περιεχομένου. Προσωπικά, θα το έθετα στο 99%.
Υπάρχουν πολλές ακόμη προτάσεις στη μελέτη, αλλά το βασικό συμπέρασμα είναι ότι η ΕΕ φαίνεται να προσανατολίζεται σε πιο αυστηρή αντιμετώπιση της απειλής της τεχνητής νοημοσύνης για τα πνευματικά δικαιώματα. Ως δημοσιογράφος στο διαδίκτυο, ίσως να είμαι λίγο προκατειλημμένος, αλλά θεωρώ ότι αυτό είναι θετικό, εσείς;